Wanneer je moeilijk zwanger wordt, komt er vaak een heel medisch traject op gang. Veel mensen verwachten dat de oorzaak dan meestal bij de vrouw ligt, maar in de praktijk blijkt dat bij de helft van de stellen een mannelijke factor meespeelt. Het eerste onderzoek aan de man is vrijwel altijd een spermatest om zaadafwijking uit te sluiten. Deze uitslag kan spannend zijn, zeker wanneer je termen tegenkomt die je nooit eerder hebt gehoord: oligospermie, asthenozoöspermie, teratozoöspermie of azoöspermie. Woorden die misschien technisch klinken, maar in de basis iets heel eenvoudigs beschrijven: hoe zaadcellen zich gedragen.
Deze pagina helpt je om die uitslagen te begrijpen, zonder ingewikkelde taal, zonder oordeel en met aandacht voor de emotionele kant van deze ontdekking.
Wat is een zaadafwijking?
Een sperma-analyse beoordeelt drie belangrijke onderdelen van sperma: hoeveel zaadcellen erin zitten, hoe goed en snel ze bewegen en hoe ze eruitzien. Een afwijking op één van die onderdelen betekent niet dat je onvruchtbaar bent. Het betekent dat het voor de zaadcellen moeilijker kan zijn om hun weg te vinden naar de eicel. Bij veel mannen is er sprake van subfertiliteit, niet van volledige onvruchtbaarheid.
Artsen benadrukken daarom dat ook afwijkende uitslagen soms goed behandelbaar of overbrugbaar zijn — met leefstijl, medische behandeling of via vruchtbaarheidsbehandelingen zoals IUI, IVF of ICSI.
Oligospermie: wanneer er minder zaadcellen aanwezig zijn
Oligospermie betekent dat het aantal zaadcellen lager is dan gewenst. Dat kan tijdelijk zijn, bijvoorbeeld na koorts, ziekte of hevige stress, maar het kan ook een structurele oorzaak hebben zoals een varicokèle, hormonale disbalans, genetische factoren of langetermijninvloeden zoals roken of alcohol.
Mannen die deze uitslag krijgen, schrikken vaak het meest van het woord zelf. Maar een verlaagd aantal zaadcellen betekent niet dat er geen kans is op zwangerschap. Zelfs een kleine hoeveelheid gezonde, beweeglijke zaadcellen kan voldoende zijn, zeker wanneer dit gecombineerd wordt met ondersteuning via bijvoorbeeld een IUI-behandeling. Wil je meer weten over die behandeling? Lees dan hier verder over IUI.
Omdat spermaproductie ongeveer zeventig dagen duurt, kan het drie maanden duren voordat verbeteringen zichtbaar worden. Dat maakt geduld — hoe moeilijk ook — een belangrijk onderdeel van dit proces.
Asthenozoöspermie: wanneer zaadcellen minder goed bewegen
Asthenozoöspermie is een term die verwijst naar de beweeglijkheid van zaadcellen. Het betekent dat de zaadcellen minder krachtig of minder rechtlijnig bewegen dan ideaal is. Beweeglijke zaadcellen zijn belangrijk, omdat zij letterlijk de weg naar de eicel moeten afleggen.
Dit soort afwijking ontstaat vaak door oxidatieve stress. Dat betekent dat zaadcellen schade oplopen door factoren zoals roken, alcohol, ongezonde voeding, overgewicht, chronische stress of blootstelling aan warmte. Soms spelen infecties of een varicokèle ook een rol. De goede boodschap is dat beweeglijkheid vaak het best reageert op leefstijlverandering: gezondere voeding, minder alcohol, betere slaap, stressreductie en voldoende beweging kunnen na een paar maanden zichtbaar verschil geven.
Teratozoöspermie: wanneer zaadcellen er anders uitzien
De term teratozoöspermie beschrijft de vorm van zaadcellen. Zaadcellen kunnen bijvoorbeeld een afwijkende kop, hals of staart hebben. Dit klinkt vaak ernstiger dan het in werkelijkheid is. Bijna alle mannen hebben een groot percentage afwijkend gevormde zaadcellen — dat is normaal. Pas wanneer het aandeel normaal gevormde zaadcellen heel laag wordt, kan dat invloed hebben op de kans op bevruchting.
Nog belangrijker: zelfs bij zeer lage percentages normale vormen is natuurlijke zwangerschap soms nog mogelijk. Het uiterlijk van de zaadcel is slechts één puzzelstukje; de totale spermakwaliteit, de leefstijl en de gezondheid van beide partners spelen minstens net zo’n grote rol.
Azoöspermie: wanneer er geen zaadcellen aanwezig zijn
Azoöspermie is de meest uitgesproken afwijking en betekent dat er geen zaadcellen in het sperma worden gevonden. Dat komt minder vaak voor, maar als het voorkomt brengt het veel onzekerheid met zich mee. Er zijn twee vormen:
Obstructieve azoöspermie – hierbij worden er wél zaadcellen geproduceerd, maar kunnen ze het lichaam niet verlaten door een blokkade. Dit kan veroorzaakt worden door een aangeboren afwijking, een eerdere infectie of een verwijderde of afgesloten zaadleider. In deze gevallen lukt het vaak om via MESA of PESA zaadcellen direct uit de bijbal te halen voor een ICSI-behandeling.
Niet-obstructieve azoöspermie – hierbij produceren de testikels nauwelijks tot geen zaadcellen. Soms kan er via TESE alsnog zaad worden teruggevonden. En als dat niet lukt, wordt vaak gekeken naar alternatieven zoals donorzaad. Dat is een intens en emotioneel traject, maar veel mannen vertellen later dat er opnieuw ruimte ontstond voor hoop en verbinding, hoe onverwacht die route ook was.
Hoe wordt een zaadafwijking vastgesteld?
Een zaadafwijking wordt vastgesteld via een spermatest. Die test wordt altijd minimaal twee keer herhaald, met twaalf weken ertussen. Dat is nodig omdat spermakwaliteit kan variëren door koorts, stress, ziek zijn, medicatie of zelfs een paar drukke weken op werk. Pas wanneer twee analyses afwijkend zijn, spreken artsen van een echte zaadafwijking.
Naast de spermatest wordt soms aanvullend onderzoek gedaan naar hormonen zoals FSH, LH en testosteron, of een echo om te kijken naar een eventuele varicokèle. Dat gebeurt wanneer artsen vermoeden dat een behandelbare oorzaak een rol speelt.
Heeft een zaadafwijking invloed op je kans op zwangerschap?
Ja, maar hoe groot die invloed is verschilt enorm. Iemand met oligospermie kan bijvoorbeeld gemakkelijker op een natuurlijke manier vader worden dan iemand met ernstige asthenozoöspermie, maar dat hangt ook af van de cyclus van de vrouw, de leeftijd, de vruchtbare dagen en de timing.
In de praktijk combineren fertiliteitsartsen de spermatest met het volledige plaatje van beide partners. Milde afwijkingen worden soms opgevangen met een behandeling als IUI. Bij ernstigere afwijkingen of meerdere afwijkingen samen wordt vaak IVF of ICSI geadviseerd. Omdat deze technieken zaadcellen helpen dichter bij of zelfs ín de eicel te komen, kan de kans op succes aanzienlijk toenemen.
Lees ook: ICSI-traject: hoe de behandeling werkt en wat je kunt verwachten
De emotionele kant van een zaadafwijking
Voor veel mannen voelt een afwijkende spermatest alsof ze hebben gefaald terwijl het juist iets is wat je niet kunt sturen met wilskracht, discipline of karakter. Spermakwaliteit wordt beïnvloed door biologie, hormonen, leefstijl en soms genetische factoren.
Het is normaal dat je na de uitslag verdriet, schaamte, frustratie of onzekerheid voelt. Maar je staat er niet alleen voor. Steeds meer mannen praten erover en vinden steun bij elkaar. Dat is precies waarom de FertiFriend Community bestaat: omdat vruchtbaarheid geen vrouwenkwestie is, maar een proces van jullie samen.
Word lid van de FertiFriend Community en vind steun bij anderen die begrijpen hoe het voelt.
Samen is minder alleen.
