Wanneer een kinderwens langer op zich laat wachten, wordt er al snel veel aandacht gericht op de vruchtbaarheid van de vrouw. Maar in bijna de helft van de gevallen speelt de spermakwaliteit óók een rol. Dat kan schrikken zijn. Want hoe gezond is het sperma eigenlijk? Hoe werkt spermaproductie? Wanneer is een man vruchtbaar? En hoe weet je of je sperma gezond, waterig, traag of juist van goede kwaliteit is?
Veel mannen spreken hier weinig over, terwijl dit juist een gebied is waarin kennis en inzicht enorm kunnen helpen. Op deze pagina lees je alles wat je moet weten over spermakwaliteit, spermaproductie en de factoren die invloed hebben op mannelijke vruchtbaarheid.
Wat is spermakwaliteit?
Spermakwaliteit is méér dan alleen het aantal zaadcellen in een zaadlozing. Het is een combinatie van factoren: hoeveel zaadcellen er aanwezig zijn, hoe snel en soepel ze bewegen, en hoeveel van hen de juiste vorm hebben. In de medische wereld heet dit de concentratie, motiliteit en morfologie. Al deze onderdelen samen bepalen hoe gezond sperma is.
Het is goed om te weten dat verminderde spermakwaliteit niet hetzelfde is als volledige onvruchtbaarheid. De meeste mannen zijn niet onvruchtbaar, maar subfertiel: de kans op zwangerschap is wat lager, maar zeker niet nul. Zelfs bij afwijkende spermatesten slagen veel mannen erin om op natuurlijke wijze of met een behandeling vader te worden.
Hoe wordt sperma gemaakt?
Spermaproductie is een nauwkeurig en langzaam proces dat ongeveer zeventig dagen duurt. In de testikels worden voortdurend nieuwe zaadcellen aangemaakt. Deze cellen rijpen vervolgens in de bijbal, waar ze leren bewegen en kracht opbouwen. Pas tijdens een zaadlozing worden ze gemengd met vocht uit de prostaat en zaadblaasjes. Dat vocht is belangrijk: het beschermt de zaadcellen, voedt ze en zorgt dat ze zo goed mogelijk richting de eicel kunnen zwemmen.
Omdat het hele proces zo lang duurt, zie je veranderingen in leefstijl — zoals stoppen met roken, minder alcohol, beter slapen of gezonder eten — pas na twee à drie maanden terug in de spermakwaliteit.
Hoe ziet gezond sperma eruit?
Gezond sperma heeft meestal een wit-grijze kleur. Het kan na de zaadlozing eerst dikker zijn, en daarna vloeibaarder worden. Dat is normaal en hoort bij het rijpingsproces. De hoeveelheid varieert meestal tussen de 1,5 en 5 milliliter. Waterig sperma hoeft niet direct te betekenen dat er iets mis is, maar wanneer het lang aanhoudt of gecombineerd wordt met weinig sperma of een lager libido, is het verstandig om dit te laten onderzoeken.
Wanneer is een man vruchtbaar?
Veel mannen denken dat hun vruchtbaarheid altijd gelijk blijft, maar ook bij mannen verandert er met de jaren iets. De kwaliteit van zaadcellen neemt langzaam af vanaf ongeveer 35 jaar, en vanaf rond de 40 jaar stijgt de kans op DNA-schade in sperma. Toch blijven mannen doorgaans tot ver op latere leeftijd vruchtbaar — alleen de kans op een gezonde bevruchting kan wat kleiner worden.
Hoe weet je of je vruchtbaar bent?
De enige betrouwbare manier om de vruchtbaarheid van een man te beoordelen is een spermatest. Dat onderzoek wordt ook wel een semen-analyse genoemd. Volgens de richtlijnen van Amsterdam UMC is drie dagen onthouding ideaal om een betrouwbare uitslag te krijgen. De test wordt herhaald na ongeveer twaalf weken, omdat spermakwaliteit van nature schommelt en één afwijkende uitslag zelden voldoende zegt.
Tijdens de test wordt gekeken naar het aantal zaadcellen, de beweeglijkheid en de vorm. De uitslag geeft niet alleen duidelijkheid over je vruchtbaarheid, maar helpt ook om een passende behandeling te kiezen wanneer zwanger worden moeilijk blijkt.
Verschillende zaad afwijkingen
Als tijdens een spermatest een afwijking wordt gevonden, kan dat een confronterend moment zijn. Termen als oligospermie (weinig zaadcellen), asthenozoöspermie (trage zaadcellen) of teratozoöspermie (veel afwijkend gevormde zaadcellen) klinken groot, maar zeggen in de praktijk vooral iets over wáár de uitdaging zit.
Azoöspermie het ontbreken van zaadcellen in het sperma is zeldzaam, maar ook hierbij zijn er vaak mogelijkheden. Soms worden zaadcellen alsnog gevonden via MESA, PESA of TESE, procedures waarbij zaadcellen direct uit de testikels of bijbal worden gewonnen.
Wil je hier meer over lezen? Bekijk dan onze pagina:
Zaadafwijking bij mannen: Oligospermie, asthenozoöspermie en azoöspermie uitgelegd
Waardoor wordt spermakwaliteit beïnvloed?
Spermakwaliteit is gevoelig voor dagelijkse factoren. Roken verlaagt de beweeglijkheid en verhoogt DNA-schade. Alcohol heeft invloed op testosteron en hormoonbalans. Overgewicht verstoort de aanmaak van geslachtshormonen. Chronische stress verhoogt cortisol, wat de testikelfunctie kan remmen. Ook temperatuur speelt een rol: testikels functioneren het beste bij ongeveer 34 graden. Hitte — zoals sauna’s, hete baden of een laptop op schoot — kan tijdelijk de spermakwaliteit verslechteren.
Voeding speelt eveneens een belangrijke rol. Vitamines zoals C en E, antioxidanten, omega-3-vetzuren en mineralen zoals zink en selenium ondersteunen de gezondheid van zaadcellen. Regelmatig ejaculeren — zo’n twee tot drie keer per week — helpt bovendien om oude zaadcellen te vervangen door nieuwe, fitte zaadcellen.
Wat kun je doen om spermakwaliteit te verbeteren?
Een gezonde leefstijl is de meest natuurlijke manier om de kwaliteit van je sperma te verbeteren. Stoppen met roken, matigen met alcohol, voldoende eiwitten en gezonde vetten eten, slapen prioriteit maken en stress verminderen: het zijn stappen die binnen enkele maanden al merkbaar verschil kunnen geven.
Soms is er ook een medische oorzaak. Een varicocele (een soort spatader in de balzak) kan de testikels te warm maken en de spermakwaliteit verslechteren. Een eenvoudige operatie kan dit oplossen en de kwaliteit verbeteren. Bij hormonale problemen kan medicatie nodig zijn. En bij ernstigere afwijkingen wordt er soms gekozen voor IUI, IVF of ICSI.
Meer hierover lees je op:
IUI-behandeling: uitleg, traject en kansen op succes
ICSI-traject: hoe de behandeling werkt en wat je kunt verwachten
Je staat er niet alleen voor
Verminderde vruchtbaarheid raakt meer dan alleen het lichaam — het raakt je zelfvertrouwen, je relatie en soms ook je toekomstbeeld. Dat is iets wat veel vaker gebeurt dan mensen denken. In de FertiFriend community vind je mannen én vrouwen die dezelfde weg lopen. Het is een plek waar je vragen kunt stellen, ervaringen kunt delen en steun kunt vinden die verder gaat dan medische feiten.
Word lid van de FertiFriend Community en vind steun bij anderen die begrijpen hoe het voelt.
Samen is minder alleen.
